Çocukluk Çağı Kanserlerinin Olası Psikolojik Etkileri

Kanserli Çocuklara Umut Vakfı (KAÇUV)’nın hazırladığı bilgilendirme broşüründe belirtildiği üzere; dünyada yılda 160.000 çocuk, ülkemizde ise 3.000 kadar çocuk kanser tedavisi görmektedir (2015). Ülkemizde en sık görülen çocukluk çağı kanseri türü lösemi olsa da, diğer kanser türleri de görülmektedir ve lösemi her yaşta görülmekle birlikte, en sık 2-5 yaşlarında artmaktadır (LÖSEV, t.y.). Tedaviye başlandığında; saçların dökülmesi, bulantı, yorgunluk, ağız ve deri yaraları, ateş gibi yan etkiler görülebilir. Günümüzde çocukluk çağı kanserlerinin iyileşme oranları geçmişe kıyasla artmıştır ve hastalığın türü ve seyrine göre değişmekle birlikte, %90’ların üzerinde iyileşme oranlarına rastlanmaktadır (KAÇUV, 2015).

Kanserle beklenmedik bir şekilde karşılaşılması, kişinin bütünlüğünü ve güvenliğini tehdit eden bir konu olması, tedavininse uzun bir süreç olabilmesi açısından kanser olgusu bir tür travma olarak görülebilir (Çopur, t.y.). Bu travmatik yaşantı, kişilerin hayatlarının farklı alanlarını farklı şekillerde etkileyebilir. Kanser tedavisi sürecindeki on sekiz gençle yapılan görüşmelerde; gençlerin fiziksel, psikolojik ve sosyal alanlarda sıkıntı yaşadıklarına dair temalar bulunmuştur. Fiziksel zorluklar, psikolojik zorlukları da etkilemiş ve psikolojik zorluklar arasında; hissedilen çaresizlik, şok, endişe ve stresten bahsedilmiştir (Sibulwa, Chansa-Kabali & Hapunda, 2019). Depresyon ve kaygı semptomları konusunda çelişkili sonuçlar görülse de; ülkemizde yapılan bir çalışmada, 6-12 yaşlarındaki kanserli çocuklarla fiziksel bir rahatsızlığı olmayan çocuklar karşılaştırıldığında depresyon semptomları kanserli çocuklarda daha fazla görülmüştür (Durualp & Altay, 2012).

Kanserle karşılaşmanın ve tedavi sürecinin psikolojik zorlukları olabilse de, bu bahsedilen zorluklar her bir bireye ve her bir tedavi sürecine göre değişebilir. Bu zorlukların yanında, çocuklar ve ailelerinde pozitif sonuçlar da gözlemlenebilir. Bu süreç, kişisel bir yolculuk olarak görülmelidir ve her bir çocuk da bu süreçte biriciktir. Aynı zamanda; çocuklar ve aileleri tarafından kullanılan uygun baş etme yöntemleri, sosyal desteğin varlığı, bu alanda çalışan profesyonellerin yardımlarıyla bu sürecin çocuklar için kolaylaştırılması mümkün olabilir.

Çocuğun kanser tanısı ve tedavisi esnasında, çocuğun ailesi ve (varsa) kardeşlerinin hislerini ve yaşantılarını önemsemenin de önemli olduğunu düşünmekteyim. Etkilerin büyüklüğü veya zamanı birçok faktöre göre değişmekle birlikte; ebeveynlerde travma sonrası stres semptomları, endişe ve stres çalışmalarda bulunan etkiler arasındadır (örn, Norberg, Lindblad, & Boman, 2005; Kazak, Boeving, Alderfer, Hwang, & Reilly, 2005). Bu etkilere sadece tedavi sırasında değil, tedavi tamamlandıktan sonra da bakılması önerilmektedir çünkü bu yaşantının uzun dönem etkileri de olabilmektedir (Boman, Lindahl, & Björk, 2003).

Bir derleme çalışmasına göre; kanserli çocukların sağlıklı kardeşleri birçok yönden bu süreçten etkilenebilmektedir. Bu etkiler arasında içe kapanma, depresyon, öfke, kaygı ve suçluluk hisleri sayılabilir fakat bu etkiler hastalığın özellikleri ve kardeşin başa çıkma stratejileri gibi faktörlerle ilişkilidir (Dinleyici, & Şahin-Dağlı, 2018). Aynı zamanda; kanserli çocukların kardeşlerinde empati ve şefkat duygularının ve olgunluğun arttığı görülmüştür (Alderfer ve ark., 2010). Kanserli çocuklarda olduğu gibi, onların ebeveynleri ve kardeşleri de bu süreçlerde biricik yaşantılara sahiptir ve her bir çocuk bu süreci farklı deneyimleyebilir. Bu yüzden, her bir çocuk kendine özgü yaşantılarıyla değerlendirilmelidir ve bir ihtiyaç hissediliyorsa, bu alanda çalışan profesyonellerden mutlaka destek alınmalıdır.

Çocukların, Çocuk Haklarına Dair Sözleşme ile tanımlanmış, olabilecek en iyi sağlık düzeylerine kavuşma ve tıbbı bakım hizmetlerinden yararlanma gibi hakları vardır. Aynı zamanda; görüşlerini oluşturma yeteneğine sahip her çocuk kendini ilgilendiren konularda görüşlerini rahatça ifade etme hakkına sahiptir (Hodgkin, & Newell, 2003). Dolayısıyla; çocuğun katılım hakkı da düşünüldüğünde, çocuğun üstün yararı ve onu etkileyebilecek faktörler göz önünde bulundurularak tıbbı tedaviyle ilgili bilgi alması ve karar süreçlerine katılımının önemsenmesinin değerli olduğu düşünülmektedir.

Çocukların bu haklarını gözetirken; yaşadığımız toplumun birer bireyi olarak bizler bu olası etkilerin farkında olarak ve bu alanda çalışan güvenilir yardım kuruluşlarına destek vererek bu mücadelenin bir parçası olabiliriz. Her birimizi bir yapbozun farklı parçaları olarak düşünürsek, hepimizin yapabileceği bir şeyler mutlaka vardır ve bu çalışmaların farklı alanlarından destek olarak ortaya güzel bir resim çıkarabiliriz. Sıkça söylendiği gibi, ‘lösemi değil, iyilik bulaşır.’

Kaynakça

Alderfer, M. A., Long, K. A., Lown, E. A., Marsland, A. L., Ostrowski, N. L., Hock, J. M., & Ewing, L. J.(2010). Psychosocial adjustment of siblings of children with cancer: a systematic review. Psycho-Oncology, 19, 789–805.

Boman, K., Lindahl, A., & Björk, O. (2003). Disease-related distress in parents of children with cancer at various stages after the time of diagnosis. Acta Oncologica,42(2), 137-146. doi: 10.1080/02841860310004995

Çopur, G. Y. (t.y.). Onkolojik sürecin psikolojik açıdan değerlendirilmesi.

http://www.losante.com.tr/Blog/Detail/2095 internet sitesinden edinilmiştir.

Dinleyici, M., & Şahin-Dağlı, F. (2018). Evaluation of quality of life of healthy siblings of children with chronic disease. Turkish Archives of Pediatrics, 53(4), 205-13.

Durualp, E., & Altay, N. (2012). A Comparison of emotional indicators and depressive symptom levels of school-age children with and without cancer. Journal of Pediatric Oncology Nursing,29(4), 232-239. doi:10.1177/1043454212446616

Hodgkin, R. & Newell, P. (2003). Çocuk Haklarına Dair Sözleşme uygulama el kitabı (Ş. Akipek, çev.). Geneva: UNICEF Yayınları.

KAÇUV (2015). Çocukluk Çağı Kanserleri. https://www.kacuv.org/wp-

content/uploads/2015/05/CocuklukCag%C4%B1Kanseri1.pdf internet sitesinden edinilmiştir.

Kazak, A. E., Boeving, C. A., Alderfer, M. A., Hwang, W., & Reilly, A. (2005). Posttraumatic stress symptoms during treatment in parents of children with cancer. Journal of Clinical Oncology, 23(30).

LÖSEV. (t.y.). Lösemi nedir? https://www.losev.org.tr/v6/sayfa/losemi-nedir-31 internet sitesinden edinilmiştir.

Norberg, A. L., Lindblad, F., & Boman, K. K. (2005). Parental traumatic stress during and after paediatric cancer treatment. Acta Oncologica,44(4), 382-388, doi: 10.1080/02841860510029789

Sibulwa, S., Chansa-Kabali, T., & Hapunda, G. (2019). “Every part of me has changed”—shared lived experiences of adolescents living with cancer in Zambia. Health Psychology Open,6(1). doi:10.1177/2055102919833537